Andrzej Poczobut już drugie święta Bożego Narodzenia spędza w areszcie; „przykład człowieka, którego nie dało się złamać”

W politycznym procesie władze zarzucają Andrzejowi Poczobutowi, działaczowi Związku Polaków na Białorusi i dziennikarzowi „podżeganie do nienawiści”. „Andrzej nie dał się złamać” – mówi PAP Barys Harecki ze zlikwidowanego przez władze Białoruskiego Stowarzyszenia Dziennikarzy.

Członek zarządu zdelegalizowanego przez białoruskie władze Związku Polaków na Białorusi i znany dziennikarz od 25 marca 2021 r., przebywa kolejne świeta w białoruskim areszcie, w którym jedyny jego kontakt ze światem to listy i telegramy, nie zawsze dochodzące do adresatów. Jego proces miał się rozpocząć 28 listopada, ale został odroczony – podobno z powodu choroby sędziego. Nowa data zostanie zapewnie wkrótce podana rodzinie.

Poczobut został oskarżony o „podżeganie do nienawiści”, w tym, jak twierdziła prokuratura „rehabiltację nazizmu”, a potem także o wzywanie do sankcji. W październiku został wpisany na białoruską „listę terrorystów”.

Jak pisze centrum praw człowieka Wiasna, według prokuratury „przewiny” Poczobuta miały polegać na tym, że nazwał agresją napaść ZSRR na Polskę w 1939 r., pisał artykuły o protestach na Białorusi, występował w obronie polskiej mniejszości w tym kraju.

„Poczobut jest oskarżany o popełnienie przestępstwa z dwóch artykułów – początkowo było wzniecanie nienawiści, a potem dodano mu jeszcze wzywanie do sankcji” – mówi Harecki. Jak dodaje, trudno jest odgadnąć, co dokładnie stało się katalizatorem „sfabrykowanej i absolutnie politycznej” sprawy karnej wobec aktywistów polskiej mniejszości.

„Na fali represji po masowych protestach każda działalność społeczna była na celowniku władz” – ocenia Harecki. We wcześniejszych rozmowach z PAP oceniał, że proces aktywistów to „z jednej strony karta przetargowa w relacjach z Polską, a z drugiej – narzędzie do zniszczenia i zdemoralizowania organizacji polskiej mniejszości, której władze nie mogły kontrolować”.

Sprawa przeciwko aktywistom ZPB, zdelegalizowanego przez władze w Mińsku w 2005 r., zaczęła się w marcu 2021 r. Kilka miesięcy później władze Białorusi przeprowadziły „czystkę” – dokładnie takich słów używał wówczas Alaksandr Łukaszenka – w organizacjach społecznych, stowarzyszeniach, niekontrolowanych przez państwo strukturach społeczeństwa obywatelskiego.

Wraz z Poczobutem aresztowane były w marcu 2021 r. także szefowa ZPB Andżelika Borys, Irena Biernacka i Maria Tiszkowska z ZPB, a także Anna Paniszewa, działaczka mniejszości z Brześcia. Borys została w marcu br. wypuszczona z aresztu, lecz wciąż jest objęta sprawą karną, a jej status nie jest jasny – według mediów niezależnych może być objęta aresztem domowym. Biernacka, Tiszkowska i Paniszewa zdołały w ubiegłym roku opuścić Białoruś dzięki staraniom polskich władz. Nie mają jednak możliwości powrotu do kraju, którego są obywatelkami.

„Informacji o postępowaniu i procesie praktycznie nie ma” -mówi Harecki. „Wszyscy – od oskarżonego po adwokatów muszą podpisać zobowiązanie do nierozgłaszania informacji. Sam Andrzej, podobnie jak inni zatrzymani, jest przetrzymywany w areszcie, nie ma z nim kontaktu. Czasem jakąś informację udaje się przekazać w listach” – dodaje aktywista.

Fragmenty listów od męża czasami publikuje na Facebooku jego żona, Oksana.

„Nie my wybieramy czasy, w których przychodzi nam żyć, ale wybieramy, jak żyć w tych czasach” – cytowała męża 25 listopada. „Myślę o tych, kto siedział za tymi murami w latach 40-50 i też czekał na proces. Im było trudniej, w tamtych czasach było prawdziwie piekło” – pisał Poczobut.

Od chwili zatrzymania Poczobut „odwiedził” już kilka aresztów – w Żodzinie, w Mińsku, w Grodnie, gdzie oczekuje na rozpoczęcie procesu przed sądem obwodowym.

„U mnie wszystko w porządku, przenieśli mnie do celi numer 43, to korpus 1, który znam z 2011 r. Niewiele się tu zmieniło od tamtych czasów. Najwyraźniej robią mi +wycieczkę+ po więzieniu. Jako dla dziennikarza, wszystko tu jest dla mnie interesujące” – pisał Poczobut w październiku z aresztu w Grodnie.

W 2011 r. Poczobut spędził trzy miesiące w areszcie w związku ze sprawą karną o „zniesławienie Alaksandra Łukaszenki”. Ostatecznie sąd wymierzył mu wyrok trzech lat więzienia w zawieszeniu na dwa lata za artykuły publikowane w „Gazecie Wyborczej”, na portalu Biełorusskij Partizan i na prywatnym blogu.

„Procesy przebiegają za zamkniętymi drzwiami, a publiczne jest tylko odczytanie końcówki wyroku – na ile lat ktoś zostaje skazany. W przypadku ponownie skazanej (na osiem lat więzienia) za +zdradę+ dziennikarki Kaciaryny Andrejewej z Biełsatu do dzisiaj nie wiemy, co jej zarzucono” – wyjaśnia Harecki.

Poczobut miał być namawiany o napisanie wniosku o ułaskawienie do Alaksandra Łukaszenki, jednak odmówił.

„Co by się wówczas wydarzyło? Władze pewnie pokazałyby to w telewizji jako potwierdzenie, że ich zarzuty były słuszne. W +geście dobrej woli+ może pozwolono by mu na wyjazd z Białorusi. Dla użytku wewnętrznego byłby to argument, że Polacy +przyznali się do winy+. Myślę, że dlatego nie zgodził się na to. Jego odmowa tylko jeszcze dobitniej pokazuje, że nie jest winny” – podkreśla Harecki.

Prognozy Hareckiego są pesymistyczne. Według niego proces Poczobuta będzie „pokazowym procesem politycznym”. „Prawdopodobnie dostanie duży wyrok” – ocenia.

„Andrzej zna ten system, wie, doskonale wie, jakie konsekwencje go czekają. Był już w więzieniu w przeszłości, teraz od prawie dwóch lat jest w areszcie. Mimo to nie dał się złamać, a trzeba pamiętać, że całym sensem działania tego sytemu jest właśnie złamanie człowieka” – zaznacza Harecki.

Akta sprawy karnej obejmują wiele tomów i, jak pisała Oksana Poczobut, nie jest nawet pewne, że jej mąż zdążył się z nimi zapoznać w całości w ciągu wydzielonego na to miesiąca.

„Niestety, na Białorusi takie postępowania, procesy, wyroki, stały się już codziennością, rutyną. I to niestety będzie po prostu kolejny przypadek. Ale postawa Andrzeja ma duże znaczenie dla polskiej mniejszości, dla Polaków” – mówi Harecki.

Związek Polaków na Białorusi został zdelegalizowany przez władze w 2005 r. Poczobut i Borys zostali uznani za więźniów politycznych.