Media straszą wybuchem w Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej. Czy jest się czego obawiać? 

Niemal od początku rosyjskiej agresji na Ukrainę jednym z kluczowych punktów na wojennej mapie stała się zajęta przez Rosjan Zaporoska Elektrownia Jądrowa. Tego typu obiekt w środku działań wojennych z oczywistych względów budzi grozę. W ramach NATO trwa nawet dyskusja, czy w przypadku wycieku promieniowania powinno się skorzystać ze słynnego artykułu piątego. O tym, jak groźna dla Polski mogłaby być ewentualna katastrofa czy awaria w zaporoskiej elektrowni rozmawialiśmy z p. Agnieszką Mąkosą, kierująca Zespołem Informacji i Komunikacji w Biurze Polityk Strategicznych i Współpracy Międzynarodowej w Państwowej Agencji Atomistyki. 

Czy od początku rosyjskiej agresji dopłynęły do Polski jakiekolwiek niepokojące sygnały dotyczące Zaporoskiej Elektrowni Atomowej?

Od początku wojny Państwowa Agencja Atomistyki jest w stałym kontakcie z ukraińskim urzędem dozoru jądrowego (SNRIU) oraz z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej. PAA monitoruje sytuację radiacyjną w kraju, ale też za granicą. Agencja jest częścią systemu USIE –  systemu wymiany międzynarodowych informacji o zdarzeniach radiacyjnych. Od 24 lutego, czyli od początku działań wojennych na Ukrainie, PAA nie stwierdziła żadnego zagrożenia radiacyjnego dla Polski. Agencja monitoruje sytuację radiacyjną w kraju 24 godziny na dobę, siedem dni w tygodniu. Wskazania przyrządów pomiarowych są w normie. Warto dodać, że od 2016 r. PAA sukcesywnie rozbudowuje sieć monitoringu radiacyjnego, wymieniając stare urządzenia na nowe oraz instalując aparatury w nowych lokalizacjach, w tym wzdłuż wschodniej granicy kraju. Te działania będą kontynuowane, a są one związane z Programem polskiej energetyki jądrowej. 

Czy w wyniku działań wojennych na terenie Zaporoskiej Elektrowni Atomowej doszło do uszkodzeń elementów elektrowni? 

 Jak do tej pory, wskutek działań militarnych prowadzonych na terenie Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej nie doszło do uszkodzenia systemów ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa jądrowego, co wynika z informacji przekazywanych przez SNRIU. Poziom promieniowania na terenie elektrowni jest w normie. Oczywiście trzeba podkreślić, że prowadzone tam działania wojenne to sytuacja bez precedensu i budzą one niepokój tak PAA, jako urzędu odpowiedzialnego za monitorowanie sytuacji radiacyjnej kraju, jak i regulatorów z innych państw oraz organizacji działających w obszarze bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, na czele z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej. Zaporoska Elektrownia Jądrowa to największy obiekt tego typu w Europie. Elektrownia ta, jak każdy inny obiekt jądrowy, przystosowana jest do tego, by dawać opór zagrożeniom wynikającym z działań ludzkich, ale i sił natury. Obiekt wyposażony jest w różnorodne systemy zabezpieczeń, które dają ochronę na wypadek uszkodzeń technicznych. Ale żadna elektrownia nie jest zaprojektowana na wypadek prowadzenia wojny i działań wojennych i zdecydowanie nie powinna być celem ataków militarnych.

W mediach społecznościowych odnaleźć można mapy i materiały wideo, które mają rzekomo pokazywać, że chmura po ewentualnej katastrofie mogłaby dotrzeć do Polski. Czy taki scenariusz jest możliwy i jeśli tak, to jak wpływają na jego przebieg warunki meteorologiczne?

Jak już wspomniano, obiekty jądrowe są tak zaprojektowane, aby były odporne na ewentualne, skrajne warunki pogodowe możliwe do wystąpienia w rejonie tych obiektów. Nie inaczej jest w przypadku Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej, dlatego warunki pogodowe nie mają wpływu na działanie sprawnej elektrowni jądrowej. Inaczej dzieje się w przypadku awarii z uwolnieniem substancji promieniotwórczych do atmosfery. W tym przypadku to właśnie pogoda ma zasadnicze znaczenie w rozprzestrzenianiu się skażeń. Kierunek i prędkość wiatru na różnych wysokościach atmosfery determinują zasięg skutków awarii, a ewentualne opady atmosferyczne mogą powodować wypłukiwanie izotopów promieniotwórczych z atmosfery i powodowanie skażeń powierzchni ziemi.

Zaporoska Elektrownia Jądrowa znajduje w odległości ok. 840 km od granicy Polski. Ten dystans stanowi ochronę przed hipotetycznymi skutkami zdarzenia radiacyjnego. Duże znaczenie dla bezpieczeństwa Polski ma również proces rozcieńczenia skażeń w atmosferze (im dalej, tym mniejsze jest ich stężenie) oraz warunki klimatologiczne związane z lokalizacją elektrowni (ukształtowanie terenu, kierunek i prędkość wiatru, opady atmosferyczne). Stanowią one bardzo dużą barierę dla transportu (dyspersji) potencjalnych skażeń promieniotwórczych nad terytorium Polski.

Pomimo tych uspokajających informacji, chcielibyśmy dopytać o to, czy PAA analizuje potencjalne scenariusze, w których ewentualna awaria bądź katastrofa na terenie elektrowni mogłaby zagrażać obywatelom Polski? Czy w ogóle możliwa jest próba odpowiedzi na pytanie, ile czasu mielibyśmy na ewentualną reakcję i podjęcie działań prewencyjnych w wypadku wybuchu awarii na terenie omawianej tu elektrowni? 

Państwowa Agencja Atomistyki dysponuje nowoczesnymi systemami do prognozowania rozwoju sytuacji na wypadek wystąpienia zdarzeń radiacyjnych. Eksperci Agencji stale prowadzą analizy hipotetycznych awarii technicznych w Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej. Podczas tych prac brany jest pod uwagę szereg czynników, takich jak odległość obiektu jądrowego od granic Polski, charakterystyka terenu, a także warunki meteorologiczne, takie jak kierunek wiatru, jego prędkość czy opady atmosferyczne. 

Każda symulacja rozprzestrzeniania się substancji promieniotwórczych opierana jest na aktualnych danych: bieżących prognozach pogody oraz informacjach technicznych dot. szacowanego uwolnienia. Warunki pogodowe zmieniają się, a ewentualne skutki zależą od skali samej awarii. Przy podejmowaniu decyzji o wdrożeniu jakichkolwiek działań, należy opierać się na realnych i aktualnych danych.

Czyli co powinniśmy robić, jeśli ewentualnie doszłoby do zdarzenia, którego wszyscy chcielibyśmy uniknąć? 

W Polsce obowiązują ściśle określone procedury na wypadek wystąpienia zdarzenia radiacyjnego o zasięgu zakładowym, wojewódzkim czy krajowym. Także na wypadek wystąpienia zdarzenia radiacyjnego poza granicami kraju. W tym przypadku akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków kieruje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. W zależności od poziomu zagrożenia, polskie prawo przewiduje możliwość wprowadzenia działań interwencyjnych określonych w krajowym planie postępowania awaryjnego. Te działania to m. in.: 

• nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych;
• podanie preparatów ze stabilnym jodem;
• zakaz lub ograniczenie: spożywania skażonej żywności i skażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, żywienia zwierząt skażonymi środkami żywienia zwierząt i pojenia skażoną wodą oraz wypasu zwierząt na skażonym terenie.

Działania te wprowadza się w oparciu o przewidywany przebieg zdarzenia radiacyjnego oraz potwierdzenie, na podstawie stosownych analiz, że korzyści związane z wprowadzeniem działań interwencyjnych będą wyższe niż szkody z nimi związane. Nie powinno się np. bez wyraźnego zalecenia przyjmować preparatów ze stabilnym jodem (w tym tzw. płynu Lugola). Podany bez konieczności preparat ze stabilnym jodem, może negatywnie wpłynąć na nasze zdrowie, uszkadzając np. tarczycę. (podkreślenie red.)

Przy założeniu standardowych warunków pogodowych, rozpatrywane przez PAA scenariusze nie zakładają konieczności podejmowania działań interwencyjnych w Polsce. Tego rodzaju działania, w razie awarii w Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej byłyby podejmowane w bezpośrednim otoczeniu tego obiektu – lokalnie lub regionalnie, ale na terytorium Ukrainy.

W sytuacji wystąpienia jakiegokolwiek zdarzenia radiacyjnego bardzo istotne jest niepodejmowanie działań na własną rękę oraz stosowanie się do zaleceń właściwych organów.

Bardzo dziękujemy za precyzyjne odpowiedzi. Wszystkim Czytelnikom przypominamy także, że aktualna mapa sytuacji radiacyjnej kraju dostępna jest dla każdego zainteresowanego na stronie PAA:

https://www.gov.pl/web/paa/sytuacja-radiacyjna.